Myślenie na skróty – Czy myślisz, że myślisz samodzielnie?
Życie na Ziemi to ciągły proces wymagający od nas podejmowania wielu decyzji. Większość z nas uważa siebie za wolnych ludzi, racjonalnie myślących, żyjących niezależnie i podejmujących świadome działania. Jednak warto sobie zadać pytanie – czy aby na pewno tak jest?
Daniel Kahneman – psycholog i ekonomista, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, w swojej książce „Pułapki myślenia” podaje cały szereg przykładów, które jednoznacznie obrazują, iż w większości przypadków kierujemy się „myśleniem na skróty”, tj. całym zbiorem nieuświadomionych zasad, stereotypów, uprzedzeń, przekonań czy heurystyk. Z punktu widzenia ewolucji ww. skróty myślowe okazały się najbardziej racjonalnymi mechanizmami pozwalającymi przetrwać naszemu gatunkowi.
Innymi słowy, nadmiar wszechobecnej informacji wykształcił w naszym mózgu mechanizmy szybkiego reagowania. Są to automatycznie uruchamiane połączenia neuronowe, które prowadzą do automatycznych reakcji, w tym również i myśli. Nasz mózg podaje gotowe, szybkie, dostępne „pod ręką” rozwiązanie, by nie był nadmiernie obciążany analizą danych oraz by nie tracił cennej energii. A działa tak, jak został przez nas zaprogramowany. Dla przykładu, Jeśli uczciwa osoba raz zawiedzie Twoje zaufanie, będzie już postrzegana jak ktoś, na kim nie można polegać. (W tym przykładzie pokazana jest również zależność, że negatywne zachowania i zdarzenia mają większy wpływ na poglądy i wspomnienia niż zdarzenia pozytywne).
Innym przykładem heurystyki poznawczej jest „efekt halo”, czyli tendencja do przypisywania osobie pozytywnych lub negatywnych cech na podstawie pierwszego wrażenia.
Taka szybkość i bezrefleksyjność w myśleniu niestety nie niesie ze sobą nic dobrego, wpuszcza nas w maliny i prowadzi do szeregu błędnych decyzji.
Żyjemy w czasach wysokich technologii, wszechobecnej informacji, w świecie wyrachowanej manipulacji. By zachować obiektywizm, zdrowie psychiczne i fizyczne, konieczna jest praca nad jakością myślenia. Potrzebne są także chwile zatrzymania się i zachowanie czujności.
Świadome myślenie, pozbawione błędów poznawczych, nazywane jest krytycznym. Myślenie krytyczne to jedna z najważniejszych kompetencji XXI wieku. Kieruje nas ono na poszukiwanie i potwierdzenie faktów, selekcjonowanie i gromadzenie danych, pozwala na rzetelną analizę. Z drugiej strony, nie kieruję się opiniami ani emocjami; poszukuje najbardziej właściwych odpowiedzi.
Procesy krytycznego myślenia zachodzą także podczas sesji coachingowych. Zadawane – często niewygodne – pytania, pozwalają na zastanowienie się, wymuszają refleksję i prowadzą do głębszych wglądów. Porzucenie myślenia na skróty na rzecz analizy i rozmyślań, pozwala odkrywać nowe horyzonty, być bardziej wyrozumiałym wobec innych, roztropnym w działaniu kreatywnym. Wynika z tego, że warto patrzeć na świat i siebie z większą uważnością, warto zadawać sobie pytania. Warto drążyć i szukać odpowiedzi.